Ocaleni z niepamięci – kapitan Adam Kowalczyk
Kpt. piech. Adam Kowalczyk, syn Jana i Józefy z domu Białek, urodził się 11 października 1894 roku w Nowej Wsi koło Wronek w powiecie szamotulskim. Przed powołaniem do odbycia obowiązkowej służby wojskowej w armii niemieckiej ukończył szkolę budowlaną.
W czasie I wojny światowej, jako poddany pruski, 21 września 1914 roku został powołany do armii zaborcy i skierowany na front zachodni. Walczył we Francji, gdzie 8 sierpnia 1918 roku, w ostatniej bitwie w Amiens nad rzeką Sommą został ranny. Po wyleczeniu ran i zakończeniu wojny, w listopadzie 1918 roku powrócił do kraju, do Wronek, zgłosił się do Straży Ludowej i brał udział w przygotowaniach do powstania wielkopolskiego.
Z chwilą jego wybuchu, jako dowódca oddziału powstańczego brał udział w walkach w Grupie Zachodniej, między innymi o wyzwolenie Wolsztyna i Zbąszynia, oraz na froncie północnym jako dowódca plutonu w oddziale wronieckim. Od 10 marca 1919 roku otrzymał przydział do 10 kompanii 2 Pułku Strzelców Wielkopolskich, najpierw jako dowódca plutonu, a następnie dowódca kompanii w składzie 2 Pułku Piechoty Wielkopolskiej w 14 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej (Żelaznej), dowodzonej przez gen. Daniela Konarzewskiego, w ofensywie znad Wieprza, pod Sobolewem, a także pod Łaskarzewem wykazał się szczególnym męstwem.
Po zakończeniu działań wojennych pozostał w wojsku, odbył szkolenie zawodowe, był między innymi absolwentem Szkoły Oficerskiej w Poznaniu, otrzymał awans do stopnia podporucznika i został skierowany do służby w 68 Pułku Piechoty we Wrześni. W latach 1922 do 1930 służył w 56 Pułku Piechoty w Krotoszynie początkowo na stanowisku dowódcy kompanii; pułk ten podczas wojny polsko-bolszewickiej został sformowany z 2 Pułku Strzelców Wielkopolskich. W 1923 roku podporucznik Adam Kowalczyk otrzymał awans do stopnia porucznika, a 1 stycznia 1929 roku kapitana i objął stanowisko oficera żywnościowego. W styczniu 1930 został przeniesiony do służby w Korpusie Ochrony Pogranicza. Początkowo był adiutantem w 7 batalionie KOP w Podświlu, powiat Dzisna, województwo wileńskie, a następnie, do połowy sierpnia 1939 roku pełnił funkcję kwatermistrza tego batalionu. Wówczas został powołany na stanowisko kwatermistrza 3 Pułku Piechoty KOP, sformowanego w trybie nadzwyczajnym, wynikającym z zagrożenia wybuchem wojny z Niemcami. Dowództwo pułku przygotowało wniosek o awans do stopnia majora.
Za męstwo na froncie oraz działalność niepodległościową był odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości i innymi odznaczeniami.
W trzeciej dekadzie sierpnia (23-25.08) 1939, na podstawie przydziału mobilizacyjnego, skierowany został z głównymi siłami nowo sformowanego pułku KOP w okolice Suwałk nad Pruską granicę. W drugiej dekadzie września, wycofujący się w kierunku południowym pułk, znajdował się we wschodniej części Polesia, z zamiarem połączenia się z Samodzielną Grupą Operacyjną „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga. Po drodze, w dniach 21-23 września, stoczyli bitwy z Armią Czerwoną pod Kołkami, oraz w trójkącie wsi Borowicze-Hruziatyn-Nawóz, po których zostali otoczeni przez wojska sowieckie i wzięci do niewoli.
W dniach od 23 do 29 września kpt. Adma Kowalczyk był przetrzymywany w budynku więzienia Powiatowej Komendy Policji w Kowlu, następnie przez więzienie w Szepietówce, dalej w Kijowie i Tiotkino, 3 listopada 1939 roku o godzinie 2 w nocy dotarł do obozu specjalnego NKWD w Kozielsku.
Pod koniec kwietnia 1940 roku przekazany przez władze obozu do dyspozycji UNKWD w Smoleńsku, 30 kwietnia został zamordowany w Lesie Katyńskim.
Jego nazwisko znajduje się na liście wywozowej NKWD nr 052/4 z 27 kwietnia 1940 roku, pozycja 74, teczka personalna nr 2476. W czasie ekshumacji prowadzonej wiosna 1943 roku przez specjalną komisję niemiecką, przy udziale Komisji Technicznej Polskiego Czerwonego Krzyża został zidentyfikowany i oznaczony numerem AM 3849.
Pozostawił żonę Melanię z Błażejczyków oraz córki Danutę i Janinę.
W listopadzie 2007 roku kpt. piech. Adam Kowalczyk został awansowany pośmiertnie na stopień majora.
Na podstawie: Janina Pańczakowa, Małgorzata Cichoń, Powstańcy Wielkopolscy w grobach katyńskich, Poznań 2010, s. 85-86, wyd. Stowarzyszenie KATYŃ w Poznaniu (biogram umieszczono za zgodą autorek – córki i wnuczki kpt. A. Kowalczyka).
2. Kpt. Kowalczyk z żoną Melanią z Błażejczyków oraz córkami Danutą i Janiną. Własność J. Pańczakowa.
1. Kpt. Adam Kowalczyk. Własność J. Pańczakowa
3. Akt urodzenia A. Kowalczyka. Własność: Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Pile, Akta Urzędu Stanu Cywilnego Wronki, Księga urodzeń z roku 1894, poz. 405
4. Park dworski w Nowej Wsi k/Wronek. Zdjęcie dokumentujące budowę miejsca pamięci kpt. A. Kowalczyka. Większość prac nieodpłatnie wykonała firma Rafała Siwińskiego „Panderoza” z Popowa. Maj 2011 r. Fot. P. Pojasek
5-9. Park w Nowej Wsi. Katyński Dąb Pamięci wraz z tablicą dla upamiętnienia kpt. A. Kowalczyka. Fot. P. Pojasek
10. Okładka książki J. Pańczakowej i M. Cichoń, Powstańcy Wielkopolscy w grobach katyńskich, Poznań 2010
***
Treść aktu urodzenia kpt. Adama Kowalczyka (tłumaczenie z niemieckiego Eligiusz Ratajczak):
„Nr 405
Wronki, 19 października 1894 roku.
Przed niżej podpisanym urzędnikiem stanu cywilnego stawił się dziś osobiście mi znany Johann (Jan) Kowalczyk, czeladnik murarski, zamieszkały w Nowej Wsi, wyznania katolickiego i podał, iż Józefa Kowalczyk z d. Białek, wyznania katolickiego, jego żona, zamieszkała z nim w Nowej Wsi w jego mieszkaniu, urodziła w dniu dwunastym października roku tysiąc osiemset dziewięćdziesiątego czwartego w południe o godzinie dwunastej i pół, dziecko płci męskiej, któremu nadano imię Adam.
Widziałem, potwierdzam i podpisuję
(-) Jan Kowalczyk
Urzędnik Stanu Cywilnego
(-) Otterson”.
Treść tablicy przy Katyńskim Dębie Pamięci w Nowej Wsi:
„DĄB PAMIĘCI / POSADZONY DLA UHONOROWANIA / KAPITANA / ADAMA KOWALCZYKA / URODZONEGO 11 X 1894 R. W NOWEJ WSI / POWSTAŃCA WIELKOPOLSKIEGO / ŻOŁNIERZA 2 PUŁKU STRZELCÓW WIELKOPOLSKICH / I KORPUSU OCHRONY POGRANICZA / ODZNACZONEGO ORDEREM WOJENNYM VIRTUTI MILITARI / ZAMORDOWANEGO PRZEZ NKWD W KATYNIU 30 IV 1940 R. / PROGRAM «KATYŃ OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA…»”.
Relacje z wydarzeń poświęconych osobie kpt. Adama Kowalczyka:
Muzeum Ziemi Wronieckiej składa podziękowanie Archiwum Państwowemu w Poznaniu Oddział w Pile za wyrażenie zgody na nieodpłatne umieszczenie skanu aktu urodzenia kpt. A. Kowalczyka na podstronie „Historia Wronek”.
Oprac. Piotr Pojasek
Wronki, Wielki Tydzień A.D. 2016.
Kopiowanie, modyfikowanie, publikacja oraz dystrybucja całości lub części artykułu bez uprzedniej zgody właściciela – są zabronione.
