Groby więźniów politycznych

LISTA GROBÓW WIĘŹNIÓW POLITYCZNYCH

NA CMENTARZU PARAFIALNYM WE WRONKACH

Z LAT 1945–1956

Do dnia dzisiejszego na cmentarzu parafialnym we Wronkach na łączną liczbę 268 grobów więźniów politycznych z lat 1945–1956 tylko 37 jest trwale oznakowanych, to znaczy, że posiada nagrobek wraz z tabliczką z napisem: „Grób chroniony. Więzień Wronek, ofiara politycznych represji okresu stalinowskiego”. Istnieje kilka okoliczności, które wpłynęły na brak upamiętnienia większości omawianych tu grobów. Po pierwsze w okresie PRL-u z powodów politycznych groby te nie były objęte ochroną, po drugie przeważająca część rodzin zmarłych więźniów z różnych przyczyn nie prolongowała pokładnego, a po trzecie ograniczona powierzchnia cmentarza parafialnego (do roku 1992 jedynego w mieście) spowodowała, że po upływie 20 lat w nieopłaconych grobach zaczęto chować inne osoby. W ten sposób trwające od początku lat 70 ubiegłego stulecia systematyczne skopywanie grobów więźniów politycznych doprowadziło do zatarcia wiedzy o ich lokalizacji.

Podstawą do przygotowania zamieszczonej tu listy grobów była „Księga pokładnego od roku 1946” znajdująca się w Archiwum Parafii św. Katarzyny Aleksandryjskiej we Wronkach. Dzięki szczegółowej lekturze powstałych w niej zapisów udało się odnaleźć położenie aż 208 grobów, w tym potwierdzić umiejscowienie 37 dotychczas znanych. Należy przy tym nadmienić, że niektóre z poszukiwanych zapisów były wtórnie zaklejone paskami papieru w celu odnotowania na nich informacji o kolejnych pochówkach.

Wymienione w liście nazwiska i daty życia zmarłych więźniów zostały zaczerpnięte z opracowanej przez Janinę Okoniewską i Wandę Pierzchlewiczową „Listy zmarłych więźniów Zakładu Karnego we Wronkach z lat 1945–1956” opublikowanej ostatnio w drugim wydaniu: „Powrotu do Wronek. Więzienie narzędziem politycznych represji w latach 1945–56”. Niemniej lista grobów w przeciwieństwie do listy zmarłych więźniów nie została ułożona alfabetycznie, ale według kolejności w księdze pokładnego.

W związku z tym, że w ostatnich latach został sporządzony nowy inwentarz cmentarza parafialnego (w systemie GROBONET2.6^®), na potrzeby niniejszej listy musiała powstać konkordancja zawierająca wykaz dawnych sygnatur usytuowania grobów i odpowiadających im nowych. Podane w opisie współrzędne grobów składają się z trzech rodzajów informacji zawierających: symbol sektora oraz numery rzędu i grobu. Z kolei pełna lista zawiera w opisie: liczbę porządkową (przeniesioną tu z listy Okoniewskiej i Pierzchlewiczowej), nazwisko z imieniem, daty życia, podaną w nawiasie dawną sygnaturę, aktualną sygnaturę oraz podane w nawiasie nazwisko osób pochowanych w omawianych grobach na przestrzeni lat 1971–2018. Oprócz tego kursywą w tabelce oznaczono opisy 37 grobów z pomnikami.

W celu ustalenia lokalizacji któregoś z 208 grobów należy z podanej poniżej listy zaczerpnąć współrzędne i przy ich pomocy następnie odszukać właściwy grób na planie cmentarza w systemie GROBONET2.6^®. Można także użyć dostępnej w tym systemie wyszukiwarki i wprowadzić do niej pobrane z listy nazwisko z imieniem, to, które zostało umieszczone w nawiasie z dopiskiem „ostatni pochówek”. Wszystkie groby na cmentarzu parafialnym we Wronkach można przeglądać, jak już wcześniej wspomniano w systemie GROBONET2.6^® pod tym linkiem: http://wronki.artlookgallery.com/grobonet/start.php?id=form

Na koniec należy zaznaczyć, że w pewnych rzędach z pochówkami więźniów politycznych liczba obecnych grobów nie zawsze dokładnie pokrywa się z liczbą grobów z lat 40 i 50 ubiegłego wieku. Stan taki powstał m.in. wskutek skopywania starych grobów i niezachowywania równych odstępów między nowymi oraz ze stawiania podwójnych nagrobków o różnej szerokości.

Dodatkowe informacje o więźniach politycznych pochowanych we Wronkach, a szczególnie fotografie nagrobków można znaleźć w tekście Bożeny Stróżyńskiej „Groby ofiar stalinizmu” na stronie pod tym linkiem: http://www.wronki.pl/groby-ofiar-stalinizmu.html Poza tym warto sięgnąć do dwóch ważnych publikacji poświęconych więźniom politycznym, mianowicie do „Powrotu do Wronek. Więzienie narzędziem politycznych represji w latach 1945-56”, red. Klemens Stróżyński, Wronki 2013, a także do „Więźniowie Wronek w okresie stalinowskim”, cz. 1: „Lata 1945–1948”, oprac. Grzegorz Barczykowski i Łukasz Przybyłka, Poznań 2016 (w przygotowaniu część 2 i 3).

Zamieszczona poniżej lista jest adresowana szczególnie do rodzin zmarłych więźniów politycznych. Jej zadaniem jest pomoc w odnalezieniu grobu kogoś bliskiego, dla kogo „«nagrodą» za walkę o Wolną Polskę było więzienie, cierpienie i śmierć” za murami wronieckiego więzienia (cyt. z nagrobka gen. Eugeniusza Luśniaka). Latem tego roku na cmentarzu parafialnym dwie rodziny więźniów politycznych odnalazły miejsce spoczynku: śp. Stanisława Kundzicza (1922–1946) i śp. Antoniego Ostrowickiego (1920–1952). Niedługo przy obu mogiłach powstaną trwałe upamiętnienia.

R.I.P.

Opracował Piotr Pojasek. Wronki, lipiec 2018 r.

***

Poniżej znajduje się pełna wersja opracowanej przez Janinę Okoniewską i Wandę Pierzchlewiczową „Listy zmarłych więźniów Zakładu Karnego we Wronkach z lat 1945–1956” zaczerpniętej z drugiego wydania: „Powrotu do Wronek. Więzienie narzędziem politycznych represji w latach 1945-56”, w red. Klemensa Stróżyńskiego, Wronki 2013, s.144–165:

Źródła informacji przytaczane wielokrotnie:

Ks. Więź. [rok] k… nr [nr bież.] – Księga Więźniów Wronki. [skrócony ujednolicony tytuł dla różnych ks. więź.]

Skorow. [rok] – Skorowidz Więźniów [do Ksiąg Więźniów]

Zorza [nr] … – Zorza. Rodzinny Tygodnik Katolików. 1989 nr… ,,Wronki 1946-56” [z listą 219 więźniów zmarłych]. W opracowaniu Tadeusza Swata.

*1. – ZKW Wykaz… Zmarłych – oprac. na podst. ,,Księgi głównej więźniów” maszynopis, kserokopia w OKP.

*2. – ZKW Wykaz… Zmarłych – oprac. na podst. ,,Księgi głównej więźniów karnych”; maszynopis, kserokopia w OKP.

*3. – ZKW Wykaz… Zmarłych – oprac. na podst. ,,Księgi ewidencji osób wojskowych”; maszynopis, kserokopia w OKP.

*4. – OZZK Poznań Wykaz osób skazanych w latach 1944-56 za przestępstwa antypaństwowe, których stracono bądź zmarli (z 24.06.1989.); maszynopis, kserokopia w OKP.

*5. – OZZK Poznań Wykaz… skazanych… 1944-56… (uzupełnienie), z 24.11.1989.; maszynopis, kserokopia w OKP.

*6. – USC Wronki. Zmarli [rok] Akt nr…

*7. – Syndykat zbrodni. Kartki z dziejów UB i SB w czterdziestoleciu PRL. Paryż 1986 s…

*8. – Grupiński Eligiusz: Ofiary ZK we Wronkach… Wybrane noty… R. Nadnotecki T. XXI, 1990 s…

*9. – Turlejska Maria: Te pokolenia żałobami czarne… Warszawa 1990 s…

*10. – Woźniak Piotr: Zapluty karzeł reakcji. 1982 s…

*11. – CZZK [I] Lista osób straconych w więzieniach polskich w l. 1944-56. Warszawa 1990. [II] Lista osób zmarłych w więzieniach polskich w l. 1944-56. Warszawa 1993. [na prawach rękopisu, wydruk komputerowy].

*12. – [tzw. lista zmarłych więźniów ZKW Hądzlika].

Uwagi: 1) ksiąg więziennych istnieje 11, do tego 10 ksiąg skorowidzów; 2) w tekście ,,Listy” stosowane są nawiasy ( ) w zasadzie dla informacji spoza źródła głównego, przytaczanego; dla innych wersji faktu, oraz nawiasy [ ] dla informacji, wyjaśnienia, komentarza od autorek tekstu.

Zastosowane w tekście skróty (częściej używane):

CZZK – Centralny Zarząd Zakładów Karnych

Dekr. o O.P. – Dekret o ochronie państwa (Dekret PKWN z 30.10.1944.)

DOW – [tu:] Dowództwo Obrony Warszawy

k. – karta

KKWP – Kodeks Karny Wojska Polskiego (z dn. 23.09.1944.)

MKK – Mały Kodeks Karny

NSW – Najwyższy Sąd Wojskowy

OKP – [tu:] Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu. Instytut Pamięci Narodowej w Poznaniu

OSA – Okręgowy Sąd Apelacyjny

OZZK – Okręgowy Zarząd Zakładów Karnych w Poznaniu

PR – Polskie Radio