70. rocznica stracenia we Wronkach kpt. Alojzego Bruskiego „Graba”
Alojzy Bruski (1914-1946) – oficer Armii Krajowej, dowódca oddziału partyzanckiego w Borach Tucholskich. Urodził się 7 kwietnia 1914 r. w Piechowicach, pow. Kościerzyna, w zamożnej rodzinie chłopskiej, jako syn Jana Bruskiego i Marty z Sikorskich. Miał dwóch braci: Józefa (proboszcz parafii Pruszcz Bagienica, zmarł w 1984 r. i tam został pochowany), Antoniego i cztery siostry: Bronisławę, Zdzisławę, Agnieszkę i Kordulę. Głęboko religijna rodzina bardzo pielęgnowała tradycje polskości i w tym duchu wychowywane były dzieci.
W 1923 r. Alojzy ukończył szkołę powszechną w Piechowicach, a w 1934 r. państwowe gimnazjum klasyczne w Kościerzynie. Egzamin maturalny zdał z wynikiem bardzo dobrym. Od 1927 r. był członkiem Związku Harcerstwa Polskiego (Drużyna im. gen. Józefa Hallera w Kościerzynie). W ZHP przeszedł pierwsze przeszkolenie wojskowe uzyskując szereg stopni sprawnościowych. Interesowały go zagadnienia z zakresu wojskowości i w tym też kierunku kształcił się dalej po zdaniu matury. Ukończył Zawodową Szkołę Podchorążych Piechoty w Różanie i Ostrowi Mazowieckiej (promowany na podporucznika piechoty w październiku 1937 r.).
1. Ppor. Alojzy Bruski. Fotokopia. Zbiory MZW
W dniu 31 sierpnia 1939 r. jako podporucznik organizował odwody 72 Pułku Piechoty w Radomiu, następnie walczył w obronie Warszawy. Po kapitulacji stolicy powrócił do Piechowic, później zaś przeniósł się do Tczewa i ukrywał się u siostry Bronisławy Gollnik. Czas ten wykorzystywał do pogłębienia swojej wiedzy w zakresie matematyki i fizyki.
W 1942 r. związał się z Armią Krajową, gdzie złożył przysięgę, aczkolwiek jego poglądy polityczne oscylowały w kierunku endecji. Używał pseudonimu „Drwal” i organizował sieć konspiracyjną w okolicach Tczewa i Chojnic. Pełnił funkcję komendanta Obwodu Tczew. Posiadał kontakty z innymi organizacjami podziemnymi: Polska Armia Powstania czy Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Pomorski”. Łączniczką jego była Czesława Ernst (obecnie Lipińska).
Wiosną 1943 r. Bruski przybył do Borów Tucholskich. Objął tam dowództwo w istniejącym już oddziale partyzanckim, który przybrał nazwę oddziału partyzanckiego (OP) „Grab” – takim pseudonimem posługiwał się obecnie Bruski. Oddział stacjonował w schronach ziemnych w kompleksie leśnym Rynkówka – Lipinki – Świecie – Leśniczówka – Kwiatki. Jesienią 1943 r. oddział „Graba” operował przeważnie w lasach Osiek – Osie. W początkach maja 1944 r. blisko 50 partyzantów – „Grabowców” przebywało w bunkrach w rejonie Dębiej Góry – Nowej Huty. Partyzanci nosili białoczerwone opaski i otrzymywali żołd wraz z podrobionymi kartkami żywnościowymi. Bruski, który był bardzo religijny, zorganizował opiekę duszpasterską w swoim oddziale. Na przełomie 1943-1944 r. oddział „Graba” wszedł w skład Zgrupowania OP „Bobry” przygotowywanego w ramach odtwarzanych Sił Zbrojnych w Kraju regularnego oddziału wojsk polskich. Liczebność zgrupowania wzrosła do 100 partyzantów. W oddziale panowała dyscyplina wojskowa i wzorowy porządek. Bruski dbał o zaopatrzenie w broń, żywność i odzież. Oddział jego okazywał pomoc radzieckiej grupie zwiadowczej por. Kazimierza Waluka.
2. Por. Alojzy Bruski „Grab”. Kserokopia grafiki. Zbiory MZW
Z ważniejszych akcji zbrojnych „Grabowców” w 1944 r. wymienić należy: wypad rekwizycyjny na gospodarstwo osadnika niemieckiego pod Skórczem, walkę z obławą niemiecką w rejonie stacji kolejowej Kwiatki czy wspólna ze spadochroniarzami K. Waluka wyprawa do Czerska Świeckiego na batalion lotników niemieckich skoszarowanych w miejscowej szkole. Bruski prowadził nie tylko działalność partyzancką w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale i wywiadowczą. Między innymi rozpracował rozmieszczenie instalacji „V” w okolicach Wierzchucina. Posiadał kontakty z II i V Oddziałem Pomorskiego Okręgu AK (Franciszkiem Bendigiem – „Ksawerym” i Leszkiem Białym – „Jakubem”). Miał łączność niemal z całym Pomorzem.
W styczniu 1945 r. przedostał się do Bydgoszczy, gdzie w tym samym miesiącu wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Z dotychczasowych ustaleń wynika, że nadal utrzymywał kontakt z podziemiem (w tej kwestii istnieją różne opinie). Stał na stanowisku legalności władz RP w Londynie. Ponadto na jego decyzjach zaważyły represje, jakim poddano wielu działaczy konspiracyjnych oraz ogólna sytuacja, jaka wytworzyła się na Pomorzu po wyparciu okupanta hitlerowskiego. Bruski opuścił obóz jeńców niemieckich i ludności cywilnej w Zimnych Wodach, gdzie pełnił funkcję komendanta (mianowany w 1945 r.) i udał się do lasu.
Aresztowano go w czerwcu 1945 r. w Bydgoszczy (przypuszczalnie 7 czerwca). Sprawę jego rozpatrywał Sąd Wojskowy w Poznaniu na sesji wyjazdowej w Bydgoszczy, który w dniu 21 grudnia 1945 r. skazał go na 10 lat więzienia. W wyniku rewizji nadzwyczajnej prokuratora ten sam sąd na sesji wyjazdowej we Wronkach orzekł 15 lipca 1946 r. karę śmierci. Wyrok wykonano 17 września 1946 r. (przypuszczalnie przez zastrzelenie Bruskiego w celi więziennej).
3-4. Pismo do prezydenta Bolesława Bieruta z prośbą o ułaskawienie od wykonania kary śmierci na Alojzym Bruskim. Z dnia 26 sierpnia 1946 r. Kserokopia. Zbiory MZW
5. Protokół wykonania kary śmierci na Alojzym Bruskim. Z dnia 17 września 1946 r. Kserokopia. Zbiory MZW
Do końca swoich dni Bruski był bardzo pogodny i okazywał hard ducha. Pochowany został we Wronkach, gdzie do dziś spoczywają jego prochy, a grób symboliczny ma w Dziemianach, tam też odbył się po latach uroczysty pogrzeb. Również po latach w listopadzie 1987 r. ks. biskup Marian Przykucki – ordynariusz diecezji Chełmińskiej – poświęcił w kościele Chrystusa Króla w Toruniu tablicę upamiętniającą Bruskiego. Płytę tę ufundował ks. kanonik Franciszek Kaszubowski („Sosna”), były żołnierz Pomorskiego Okręgu AK.
Cześć Jego Pamięci!
/życiorys przekazany do wronieckiego muzeum przez siostrzenicę Marię Konkolewską z Wejherowa/
6. Fotografia pomnika na grobie kpt. Alojzego Bruskiego „Graba”. Cmentarz parafialny we Wronkach. Koniec XX w. Zbiory MZW
Materiał przygotowany do publikacji przez Piotra Pojaska z Muzeum Ziemi Wronieckiej.
Kopiowanie, modyfikowanie, publikacja oraz dystrybucja całości lub części artykułu bez uprzedniej zgody właściciela – są zabronione.
