Herb – Historia Wronek

Herb ma wyrażać majestat miasta

W związku z planowaną zmianą statutu Miasta i Gminy Wronki nastąpi zmiana wzoru herbu i flagi. Dotychczasowe wzory symboli gminy Wronki uzyskały negatywną opinię Komisji Heraldycznej. Nowe projekty pozytywnie zaopiniowane przez tę Komisję przygotował Szymon Skrzypczak. O herbie opowiada znawca tematu – regionalista, pracownik Muzeum Ziemi Wronieckiej Piotr Pojasek.

Może na początku wyjaśnijmy, dlaczego tak często mylimy herb z godłem? Skąd to nieporozumienie?

Rzeczywiście, mało kto wie, że herb składa się z godła i tarczy. Przy czym powierzchnia tarczy to nie tło, a pole. A dlaczego wielu ludzi myli herb z godłem? Bo mówimy o herbach miast i godle Polski. Termin „godło Polski“ w odniesieniu do „herbu Polski“ jest zapisany w ustawie zasadniczej. Słuchałem przed laty audycji z wybitnym polskim heraldykiem, prof. Stefanem Krzysztofem Kuczyńskim*. Podkreślał, że w najbliższym czasie chciał przygotować nowelizację zapisów w konstytucji, która mówi o symbolach Polski. Planowano zmienić nazwę symbolu naszego państwa – który miał przestać funkcjonować jako godło. Prof. Kuczyński zmarł i nie zdążył już tego zrobić. Każdy Polak powinien wiedzieć, że godłem Polski jest Orzeł Biały. Jeśli orzeł ten jest umieszczony w czerwonym polu tarczy to wówczas mówimy nie o godle, ale o herbie.

Jak długo zajmuje się Pan badaniami nad herbem Wronek? Dlaczego herb powinien zostać zmieniony?

Zawsze szczególnie interesowały mnie herby szlacheckie. W związku z tym kiedyś zwróciłem uwagę na herb naszego miasta. W swoich badaniach, którymi zajmowałem się bardzo długo, spotykałem różne wyobrażenia tego herbu. Starałem się zebrać, na miarę swoich możliwości, największy zbiór pieczęci, wizerunków. Udało mi się dotrzeć do wszystkich pieczęci miejskich. Po ich analizie doszedłem do wniosku, że wizerunek obecnego wzoru herbu powinien zostać zmieniony w związku z pewnymi błędami. W 2012 r. zgłosił się do mnie Szymon Skrzypczak**, który zaproponował wronieckiemu urzędowi wykonanie nowego projektu wizerunku herbu Wronek. Miał gotową propozycję, ja jednak miałem wątpliwości. Dyskutowaliśmy nad wprowadzeniem zmian w kształcie wrony. Efektem tej dyskusji jest nowy projekt. Jego wzór został odesłany przez Komisję Heraldyczną z Warszawy bez uwag. To się rzadko zdarza, ponieważ niektóre miasta mają odrzucane projekty –- często kilkakrotnie.

Jaka jest historia wronieckiego herbu? Gdzie można zobaczyć jego najstarsze wizerunki?

Herb ten należy do grupy herbów mówiących. To herby, które wywodzą się od nazwy miasta. Najstarszy wizerunek naszego herbu widnieje na pieczęci miejskiej z 1432 r. Pieczęć tę przed laty miałem okazję oglądać w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Od samego początku – od pierwszego znanego odcisku pieczęci – do 1949 r. mieliśmy szereg pieczęci miejskich. One początkowo miały tekst legendy otokowej łaciński, w okresie zaborów tekst niemiecki, a w okresie 20-lecia międzywojennego napis polski. Wrona przedstawiona w polu tych pieczęci była zwrócona zawsze w tę samą stronę.

Wspominał Pan, że nasza wrona jest wyjątkiem w polskiej heraldyce…

Tutaj trzeba powiedzieć o stronach tarczy – strona heraldyczna i strona rzeczywista to są dwie różne strony, to znaczy, że strony te są względem siebie przeciwstawne. Nasza wrona jest wyjątkiem, ponieważ wszystkie zwierzęta na herbach są zwrócone w stronę heraldyczną prawą czyli rzeczywistą lewą – z wroną jest odwrotnie. W tej sprawie przed laty zadzwoniłem do wspomnianego prof. Kuczyńskiego. On znał doskonale temat, ponieważ opisał najstarszą pieczęć miejską Wronek. Powiedział, że mamy do czynienia z wielowiekową tradycją i nie należy obecnie tej wrony odwracać. Gdyby jednak dzisiaj powstało miasto, któremu nadano by w herbie zwierzę zwrócone w tę samą stronę, co nasza wrona, byłoby to traktowane jako błąd. Należałoby to zwierzę odwrócić. Tradycja pięciowiekowa upoważnia nas do tego, że nie musimy się dostosować do tej zasady heraldycznej.

Jakie błędy zawiera obecny wzór herbu?

Opracowując projekt herbu miasta o rodowodzie średniowiecznym należy pamiętać, że godło – w przypadku Wronek jest nim ptak – musi mieć cechy odnoszące się do stylistyki gotyckiej. Orężem wrony jest dziób i łapy. Oręż musi być uwydatniony, większy niż to ma miejsce w rzeczywistości czyli w naturze. Od XV do XX w. na pieczęciach miejskich nigdy nie pojawiał się dodatkowy element poza godłem – czyli wroną. Należy także pamiętać o właściwym kształcie tarczy. Najczęściej w heraldyce miejskiej stosuje się tarczę zwaną hiszpańską, która jest dołem zaokrąglona. Obecny wzór herbu nie spełnia przywołanych zasad.

Skąd nagle w 1999 r. w dolnej części tarczy pojawiło się wzgórze?

Najlepiej zapytać o to osoby, które wypracowały ten wizerunek. Z literatury możemy przywołać pracę M. Gumowskiego z 1932 r. pt. „Pieczęcie i herby miast wielkopolskich“. Gumowski w haśle „Wronki“ omawia historyczne pieczęcie miejskie. Zaś w opisie herbu miasta podaje, że wrona powinna stać na murawie. W swojej publikacji zamieścił też takie bardzo schematyczne wyobrażenia naszego herbu z wroną na murawie. W tym miejscu muszę wyjaśnić, że murawę w odróżnieniu od wzgórza zaznacza się poziomą linią prostą. Gumowski w latach 60. XX w. był autorem dwóch kolejnych opracowań o heraldyce miejskiej i, co ciekawe, w herbie Wronek umieścił w polu srebrnym wronę bez murawy. We Wronkach w przestrzeni miejskiej zielone wzgórze pojawiło się w wizerunku herbu umieszczonym w kartuszu na froncie ratusza. W chwili wybudowania gmachu magistratu ten kartusz był jednobarwny. Na początku lat 80. XX w. ówczesne władze zadecydowały, aby herb na ratuszu „ożywić” i wówczas domalowano m.in. owo wzgórze. Wiele osób z pewnością pamięta, że ogon wrony wystawał poza tarczę, którą powiększono dopiero w trakcie ostatniego malowania ratusza. Powodu dla którego w 1999 r. w projekcie obecnego wzoru herbu Wronek umieszczono wzgórze upatrywałbym w pracy Gumowskiego z 1932 r., a także w przerobionym kolorystycznie herbie na ratuszu. Murawa i wzgórze nigdy nie występowały w wizerunkach herbu na historycznych pieczęciach miejskich miasta Wronki. Z tego powodu nowy wzór herbu nie powinien zawierać tego rodzaju figur przyrody nieożywionej.

Co z opisem naszego herbu?

Każdy herb dodatkowo musi mieć swój krótki, zwięzły opis. Jest on bardzo ważny. Kiedy mamy dobrze sformułowany opis herbu, osoba, u której chcielibyśmy zamówić projekt herbu, jeśli zna zasady komponowania herbów, to według tego opisu nie popełni błędów. Opis obecnego wzoru jest bardzo zawiły, za długi, za szczegółowy. Pojawia się też tam jeden zasadniczy błąd – w polu tarczy występuje zielone wzgórze, a w opisie jest mowa o murawie. To są przecież dwa różne elementy krajobrazu występujące w herbach. Opis obecnego wzoru jest bardzo krótki: „W polu srebrnym wrona czarna krocząca w lewo”.

Jakie są zalety herbu zaprojektowanego przez S. Skrzypczaka?

Podobieństwo do żywego ptaka, dynamizm, stylistyka gotycka, uwydatniony oręż, dostojność – a te ostatnie cechy są bardzo ważne w heraldyce. W tym miejscu muszę podkreślić, że S. Skrzypczak jest wysokiej klasy grafikiem, a jego realizacja plastyczna wrony znakomicie wyraża majestat Wronek.

Gdzie będzie można zobaczyć nowe wizerunki herbu Wronek?

W pierwszej kolejności będzie trzeba zamówić nową pieczęć Burmistrza MiG Wronki, na której musi się znaleźć obowiązujący wzór herbu. W przyszłości, kiedy będą powstawać nowe ulice to w tabliczkach, obok nazwy, umieszczany będzie nowy wzór herbu. Nie będzie jednorazowej akcji wymiany wszystkich tabliczek – stare będą zastępowane w związku ze zużyciem. Herb na ratuszu będzie wymagał korekty polegającej na usunięciu – zamalowaniu pagórka oraz nadaniu właściwego kształtu tarczy hiszpańskiej.

Flaga Wronek także się zmieni. Przygotowane są dwa projekty.

Odpowiadając na to pytanie, muszę się też odnieść do obecnej flagi. Jeśli wykorzystujemy na niej barwy herbu, to kolor godła nie powinien odpowiadać dwóm bardzo wąskim pasom. Gdy patrzymy na tę flagę z kilkunastu metrów, to czarne pasy się zlewają z szerokimi pasami zielonymi. Tymczasem barwa godła herbowego powinna być proporcjonalna pozostałym barwom, które są umieszczone na płacie flagi. Kompozycja obu nowych propozycji flag zakłada wykorzystanie godła herbowego – wrony, co wpłynie na lepsze rozpoznawanie naszej flagi. Na nowych propozycjach umieściliśmy godło na części płata w barwie pola tarczy herbu. Przy takim rozwiązaniu można było dodatkowo wprowadzić barwę zieloną. To barwa przyjazna. Wiele osób podkreśla też, że gmina Wronki jest zielona. Większa część to przecież lasy, pola, łąki.

W ostatnich latach swoje znaki (herby) ustanowiły wsie sołeckie. Czy można powiedzieć, że są to ich oficjalne znaki?

Nie. Wsie nie mają statusu jednostki samorządowej i dlatego nie mogą starać się o własne herby. Te znaki mogą być wykorzystywane do celów promocyjnych wsi. Taki znak od dawna świetnie funkcjonuje w Chojnie, znaki mają: Biezdrowo, Pakawie, Nowa Wieś, Popowo. Wartosław – przez to że wcześniej był miastem – miał pieczęć z herbem miasta, dzisiaj jako wieś, może posługiwać się herbem, z tym, że sołtys nie może tego herbu umieścić na pieczęci i drukach sołeckich. Na koniec pragnę jeszcze raz podkreślić, że w heraldyce obowiązują nas określone kanony, których nie należy lekceważyć. Jeśli nasz herb ma być dobrze zaprojektowany, to musi się odnosić do tych kanonów i historii miasta. Należy także pamiętać, że herb wizualnie zastępuje nazwę miasta.

Wywiad ukazał się w „Dniu Szamotulskim” z dnia 8 maja 2015 roku; rozmowę przeprowadziła dziennikarka Paulina Śliwa.

*Prof. Stefan Krzysztof Kuczyński (1938-2010) – polski historyk, wybitny heraldyk, pierwszy przewodniczący Komisji Heraldycznej przy MSWiA.

* * Szymon Skrzypczak (ur. 1983) – projektant, grafik, rysownik, rzeźbiarz założyciel i właściciel studia projektowego Yappingdog. Zwycięzca międzynarodowego konkursu projektowego na jubileuszowe logo 50. rocznicy powstania UE.

Poniżej na ilustracjach:

1. Aktualnie obowiązujący wzór herbu Wronek.