„Tajemnica” obrazu świętej Katarzyny z fary wronieckiej
Wroniecki obraz św. Katarzyny został namalowany na początku 3. ćwierci XIX wieku przez uznanego malarza poznańskiego Mariana Jakuba Jaroczyńskiego (1819-1901). Artysta pozostawił swój podpis w lewym narożu płótna, na wewnętrznej osi koła, przed którym stoi św. Katarzyna.
O tym, w jaki sposób obraz trafił do fary dowiadujemy się z notatki w aktach kościelnych, którą sporządził ks. Wincenty Szramkowski, proboszcz we Wronkach w latach 1857-1908. Czytamy tam: „23 października 1872 r. / Obraz S. Katarzyny we Wielkim Ołtarzu (dar JW. Pana Kolatora Ignacego Grabowskiego)”. Wspomnianym darczyńcą był Ignacy Goetzendorf Grabowski (1820-1889), kolator-opiekun kościoła farnego, właściciel majętności wronieckiej, w tym okazałego pałacu w Nowej Wsi.
We Wronkach z pokolenia na pokolenie powtarzano, że do obrazu patronki parafii miała pozować najstarsza córka Grabowskich z Nowej Wsi. Prawdziwość ustnego przekazu potwierdziła się w 2001 r., kiedy na rynku wydawniczym ukazała się książka Andrzeja Kwileckiego pt. „Ziemiaństwo wielkopolskie – Między wsią a miastem”. W bogato ilustrowanej książce znalazła się fotografia Heleny Goetzendorf Grabowskiej (1852-1927), najstarszej córki Ignacego Goetzendorf Grabowskiego z Nowej Wsi. Zestawienie fotografii Heleny Goetzendorf Grabowskiej z wizerunkiem św. Katarzyny bezsprzecznie dowodzi, że Marian Jaroczyński sportretował do postaci św. męczennicy dwudziestoletnią wówczas Helenę.
Obraz św. Katarzyny od roku 1872 do lat 50. XX wieku był umieszczony w ołtarzu głównym – dawniej nazywany wielkim. Po przebudowaniu prezbiterium i ustawieniu nowego ołtarza w formie gotyckiego tryptyku, przeniesiono obraz do magazynu kościelnego. Na powrót trafił do wnętrza świątyni na początku lat 90. XX wieku. Wstawiony został do ołtarza bocznego w lewej nawie, gdzie można go oglądać do dziś. Uznawany jest przez znawców za jedną z lepszych prac artysty malarza M. Jaroczyńskiego.
Helena Goetzendorf Grabowska prowadziła wspólnie z siostrą Marią pensjonat w Poznaniu przy placu Wolności 10. W 1918 r. miał tam swoją kwaterę Bohdan Hulewicz, w pensjonacie odbywały się narady Tajnego Sztabu Wojskowego oraz spotkania działaczy z Poznania i powiatów. Helena nigdy nie wyszła za mąż, zmarła w Poznaniu w roku 1927 w wieku 75 lat.
Ignacy Goetzendorf Grabowski był właścicielem dóbr wronieckich (nazywanych z powodu wielkiego obszaru „państwem Wronieckim”) w latach 1865 – 1881. Pełnił zaszczytną funkcję dyrektora Spółki akcyjnej Teatru Polskiego w Poznaniu w latach 1871-6. Zmarł w Paryżu w 1889 r. w wieku 69 lat.
We Wronkach znajduje się jeszcze jedno działo pędzla Jaroczyńskiego, tj. obraz Zwiastowania NMP w kościele klasztornym. Był on darem artysty dla franciszkanów, którzy przybyli do Wronek w 1868 r. w celu objęcia opustoszałego kościoła podominikańskiego. Jaroczyński był osobiście zaangażowany w odzyskanie zajętego przez prusaków kościoła wronieckich dominikanów i następnie przekazanie go franciszkanom reformatom. Wykonał dwie grafiki z widokiem kościoła, które umieszczono w odezwach do społeczeństwa polskiego, ale to już inna historia.
EPILOG
Za pośrednictwem prof. Andrzeja Kwileckiego piszący te słowa dotarł do ciotecznych prawnuków Heleny Goetzendorf Grabowskiej w osobach państwa Marii Zofii Kierskiej i jej brata Stanisława Kierskiego z Krakowa. Państwo Kierscy latem 2002 r., na moje zaproszenie przyjechali do Nowej Wsi. W towarzystwie Wojciecha Piechoty i mojego ojca odwiedziliśmy wówczas pałac Grabowskich w Nowej Wsi – obecnie Dom Pomocy Społecznej. Następnie moi goście zostali zabrani do kościoła farnego we Wronkach w celu pokazania obrazu św. Katarzyny, do którego pozowała Helena Goetzendorf Grabowska. Pamiętam jak pani Maria Z. Kierska wychodząc z kościoła powiedziała z lekkim uśmiechem na twarzy, że „Ciotka Helena została «świętą»”. Dziś, gdy patrzę na wykonaną przed 10 laty fotografię przed wejściem do nowowiejskiego pałacu, wracam myślami do miłej atmosfery tamtego spotkania, spotkania z ludźmi, z których już nikt nie żyje…
Piotr Pojasek. Wronki, 2012 r.
Poniżej na zdjęciach:
1. Wroniecki obraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej pędzla Mariana J. Jaroczyńskiego (archiwum autora).
2. Fotografia Heleny Goetzendorf Grabowskiej (A. Kwilecki, „Ziemiaństwo wielkopolskie – Między wsią a miastem”, Poznań 2001).
3. Fara świętokatarzyńska we Wronkach. (fot. R. Sierchuła).
4. Pałac Goetzendorf Grabowskich w Nowej Wsi k. Wronek, wybudowany wg projektu Stanisława Hebanowskiego w latach 1874-76 (archiwum autora).
5. Przed pałacem w Nowej Wsi (stoją od lewej) Piotr Pojasek, Stanisław Kierski, Maria Zofia Kierska, Marian Pojasek i Wojciech Piechota. Lato 2002 r. (fot. L. Lisiński).
ŚWIĘTA KATARZYNA ALEKSANDRYJSKA DZIEWICA I MĘCZENNICA
Żywot Świętej
Święta Katarzyna Aleksandryjska żyła na przełomie III i IV wieku, za panowania cesarzy rzymskich: Maksymiana i jego syna Maksencjusza. Miały wtedy miejsce najdłuższe i najkrwawsze w historii Cesarstwa rzymskiego prześladowania chrześcijan. Św. Katarzyna poniosła śmierć męczeńską ok. 307/312 roku. Wśród najstarszych autorów wspominających św. Katarzynę byli święty Rufin i Euzebiusza z Cezarei Palestyńskiej (żyjący w IV wieku). Znane są dwa opisy męki i śmierci św. Katarzyny. Pochodzą one dopiero z VI wieku i są pełne legend.
„Według legendy urodziła się w Aleksandrii (stolicy Egiptu). Była córką króla Kustosa. Otrzymała gruntowne wykształcenie. Słynęła z urody. Złożyła – jako chrześcijanka – ślub dozgonnej czystości. Podczas prześladowań chrześcijan przez cesarza Maksencjusza, została przymuszona do złożenia ofiary bogom. Odmówiła, głosząc prawdę o Bogu Jedynym. Wówczas cesarz zarządził dysputę między Katarzyną a pięćdziesięcioma tamtejszymi filozofami i retorami. Katarzyna pokonała swoich adwersarzy, udowadniając prawdziwość chrześcijaństwa i doprowadzając wielu z nich do wiary w Chrystusa. Miała wtedy 18 lat. Cesarz rozgniewany obrotem sprawy skazał ją na głód, tortury i łamanie kołem. Modlitwa jej sprawiła, że podczas miażdżenia kołem zstąpił anioł i spowodował, że rozpadło się ono w rękach kata. Ostatecznie wykonano wyrok śmierci przez ścięcie mieczem”.
W ikonografii św. Katarzyna przedstawiana jest w koronie królewskiej, z palmą męczeńską w dłoni. Jej atrybutami są: anioł, Dziecię Jezus, nakładające na jej palec pierścień jako oblubienicy, filozofowie, z którymi prowadziła dysputę, gałązka palmowa, koło, korona w ręku, krzyż, księga, miecz, piorun.
Czczona przez katolików i prawosławnych
Na Zachodzie św. Katarzyna uważana była za najpotężniejszą spośród Czternastu Świętych Wspomożycieli Kościoła. Szczególną cześć oddaje świętej kościół Wschodni (prawosławny), który jest w posiadaniu jej relikwii. Ciało świętej od setek lat znajduje się na Górze Synaj, przeniesiono je tam zapewne z Aleksandrii, kiedy Arabowie a po nich Turcy najechali Egipt. U podnóża Góry Synaj, w głębi wąwozu, znajduje się monaster (klasztor) św. męczennicy Katarzyny. Jest on jednym z najbardziej znanych prawosławnych monasterów na świecie. Został zbudowany w 557 r. przez bizantyjskiego cesarza Justyniana, w miejscu, gdzie prorok Mojżesz miał widzenie Krzewu Gorejącego. Od XIV wieku monaster nosi imię św. Katarzyny. Św. Katarzyna przyjęła męczeńską śmierć w Aleksandrii w IV wieku, a jej święte ciało przenieśli aniołowie (jak uważają prawosławni) na szczyt sąsiadującej z Synajem, lecz znacznie od niej wyższej, Góry Horeb. Szczyt Góry Horeb zwanej obecnie Górą św. Katarzyny posiada wierzchołek o wklęsłej formie w kształcie półksiężyca. Właśnie tutaj spoczywały święte relikwie do XIV wieku. Wtedy to św. Katarzyna objawiła się jednemu ze starców monasteru (tj. mnichowi o ogromnym doświadczeniu w życiu wewnętrznym) i kazała przenieść relikwie do monasteru, obiecując pozostać na wieczne czasy jego orędowniczką i patronką. Jej relikwie przechowywane w ołtarzu cerkwi Przemienienia Pańskiego, mimo iż mają około 1600 lat, są miękkie i ciepłe. Monaster św. Katarzyny odwiedzili m.in. Napoleon Bonaparte i papież Jan Paweł II – podczas swojej pielgrzymki śladami Praojców w roku 2000.
Warto wiedzieć
Wspomnienie liturgiczne św. Katarzyny obchodzone jest w Kościele katolickim 25 listopada W Polsce wystawiono ku jej czci ponad 170 budowli sakralnych. Kilkadziesiąt miejscowości polskich wywodzi swoją nazwę od imienia Katarzyny, postać świętej znajduje się w herbach wielu miast np. Działdowa, Tyczyna, Nowego Targu i Dzierzgonia. Męczeństwo świętej stało się tematem malarskim, m.in. dzieł Rafaela, Caravaggio i Hansa Memlinga. Jest patronką zakonu katarzynek, Nowego Targu, Dzierzgonia, wyspy Cypr, nauki, paryskiej Sorbony, uniwersytetów, filozofów, filozofów chrześcijańskich, teologów, uczonych, nauczycieli, uczniów, studentek, dziewic, żon, mówców, adwokatów, notariuszy, bractw literackich, literatów, bibliotekarzy, drukarzy, zecerów, żeglarzy, woźniców, przewoźników, polskich kolejarzy, kołodziejów, garncarzy, garbarzy, młynarzy, piekarzy, prządek, szwaczek, krawcowych, powroźników, fryzjerów, modystek, zmagających się z bólem gardła i głowy, poszukiwaczy topielców, grzeszników, a także tzw. prostego ludu.
Poniżej na zdjęciach (pochodzących z: s. Maria Jurczuk „Ziemia Święta, Cud Ognia i Chwała Obłoków”, Hajnówka 1997, Евангелос Папаиоанну „Монастыр Св. Екатерины Синай”, wyd. monasteru św. Katarzyny, b.r.):
6. Monaster (klasztor prawosławny) św. Katarzyny u stóp Góry Synaj.
7. Grób św. Katarzyny. Monaster św. Katarzyny.
8. Złocony sarkofag św. Katarzyny z 1860 r. Monaster św. Katarzyny.
9. Relikwie św. Katarzyny – głowa i dłoń. Monaster św. Katarzyny.
10. Relikwiarz z dłonią św. Katarzyny. Monaster św. Katarzyny.
11. Ikona ze scenami z życia św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Monaster św. Katarzyny.
12. Przeniesienie ciała św. Katarzyny przez anioły na górę. Fragment polichromii z 1612r. Monaster św. Katarzyny.
13. Ikona z przedstawieniem Góry Synaj (na jej szczycie Mojżesz z tablicami dekalogu) i Góry św. Katarzyny (na szczycie anioły z ciałem świętej). Monaster św. Katarzyny.
Kopiowanie, modyfikowanie, publikacja oraz dystrybucja całości lub części artykułu bez uprzedniej zgody właściciela – są zabronione.
